A-8 Aviary-Axial

Artifice จากคำละตินว่า artificium ที่ภาษาฝรั่งเศสมาใช้ในความหมายว่า ศิลปะการเนรมิตผลลัพธ์ (effect) ที่ชวนทึ่งและสร้างความประหลาดใจแก่ผู้ดูเพราะความคาดไม่ถึง โดยที่สิ่งกระตุ้นให้เกิดผลนั้น มองไม่เห็นหรือไม่ปรากฏ เช่นการแสดงดอกไม้ไฟ ผู้ดูเห็นภาพดอกไม้ไฟในท้องฟ้าที่ปรากฏขึ้นในฉับพลัน. 

Arts and Crafts  เป็นอุดมการณ์ใหม่ที่เกิดขึ้นในประเทศอังกฤษในปลายศตวรรษที่ 19 เพื่อตอบโต้สังคมหลังปฏิวัติอุตสาหกรรม  ในบริบทของสวน คือการกลับไปนิยมผลิตภัณฑ์พื้นบ้านที่ทำด้วยมือและการกลับไปนิยมปลูกต้นไม้พันธุ์พื้นเมือง ต้นไม้ธรรมดาๆที่เคยมีมาในสมัยก่อนๆ แทนพันธุ์ไม้ที่เพาะชำขึ้นใหม่ด้วยเทคโนโลยีใหม่ๆ.

Atrium  เป็นสนามตรงกลางของพื้นที่ในบ้านแบบโรมัน หรือลานกลางบ้านที่เปิดสู่ท้องฟ้า. สมัยใหม่ อาจมีหลังคากระจกเหนือทั้งพื้นที่. ประเด็นสำคัญคือการเปิดรับแสงและการถ่ายเทอากาศภายในบริเวณนั้น. ในสถาปัตยกรรมปัจจุบัน มักเป็นพื้นที่กว้างและโล่ง เมื่อผ่านประตูทางเข้าไปในล็อบบี้(lobby).

Aryans  อารยันคือชนหมู่ที่เข้าไปตั้งรกรากในอิหร่านและภาคเหนือของอินเดียในยุคก่อนประวัติศาสตร์. ภาษากลุ่มอินโดยุโรเปียนในเอเชียใต้ มาจากภาษาของชนหมู่นี้.

Assyria  คืออาณาจักรบนดินแดนเมโสโปเตเมียภาคเหนือ ที่ตรงกับภาคเหนือของประเทศอิรักและภาคตะวันออกเฉียงใต้ของตุรกีในปัจจุบัน. อัสซีเรียเป็นรัฐอิสระในศตวรรษที่ 14 BC. เป็นอาณาจักรใหญ่และสำคัญที่สุดแห่งหนึ่ง เสื่อมสลายตัวลงในปี 612 BC.

Austereness and functionalism  หมายถึงรูปลักษณ์แบบเรียบง่าย ใช้งานได้จริงและให้ประสิทธิผลจริง ไม่มีการตกแต่งประดับประดามากจนรก. 

Automata เป็นคำอิตาเลียนที่เริ่มใช้ในยุคเรอแนสซ็องส์ เพื่อเรียกกลไกอัตโนมัติ ที่เดินด้วยพลังน้ำ พลังลมและนาฬิกา. เป็นกลไกที่เชื่อมโยงเวทีน้ำตก น้ำพุในสวนกับการแสดงดนตรีที่ตั้งอยู่ใกล้ๆเวทีน้ำ. เสียงดนตรีทำให้น้ำพุน้ำตกพุ่งออกหรือหยุดลง. กลไกอัตโนมัตินี้อิตาลีเป็นผู้คิดและเนรมิตขึ้นประดับวิลลาต่างๆ เพื่อเป็นสิ่งบันเทิงเริงรมย์ของชนชั้นสูง. ปราสาทหลายแห่งนอกอิตาลีก็นำเทคนิคนี้ไปเนรมิตประติมากรรมน้ำแบบต่างๆ. มีเคล็ดลับซุกซ่อนอยู่ในการเล่นการแสดงน้ำ เช่น ขณะที่คนดูชะโงกเข้าไปชมประติมากรรมรูปหนึ่ง จู่ๆมีน้ำสายหนึ่งพุ่งจากที่หนึ่งตรงมาที่คนดู หรือขณะที่คนนั่งพักบนม้านั่งหินอ่อนในสวน จู่ๆมีสายน้ำพุ่งขึ้นจากที่นั่งทำให้คนนั้นเปียกชื้น หรือสายน้ำจากใต้พื้นขึ้นมาโดนขาคนที่นั่งอยู่เป็นต้น. จังหวะของน้ำและการพุ่งการไหลของประติมากรรมน้ำในสวนวิลลาหลายแห่ง ก็เป็นไปตามกำหนดเวลาที่ตั้งไว้ก่อน. น่าเสียดายที่ในอิตาลีกลไกอัตโนมัติแบบนี้ที่ยังใช้การมีน้อยแห่งแล้ว เนื่องจากวิลลาแต่ละแห่งไม่มีงบประมาณเพียงพอเพื่อดูแลรักษาระบบกลไกดังกล่าว. หลายแห่งระบบน้ำตกน้ำพุก็พลอยใช้การไม่ได้เช่นกัน เหลือเพียงสิ่งก่อสร้างที่สึกกร่อนไปตามกาลเวลา. อย่างไรก็ดียังมีวิลลาที่เราไปชื่นชมระบบน้ำพุแบบอิตาเลียนได้แม้จะไม่มเหาฬารตรึงตาตรึงใจเหมือนเมื่อแรกเนรมิตขึ้นก็ตาม เช่นที่ Villa Lante (ใกล้เมือง Viterbo ประเทศอิตาลี). กลไกน้ำอัตโนมัติที่ยังคงใช้ได้สมบูรณ์ที่สุดอยู่ที่อุทยาน Hellbrünn (The Trick Fountains, สร้างขึ้นในศตวรรษที่17, เมือง Salzburg ประเทศออสเตรีย).

ดูคลิปตัวอย่างได้ที่นี่ (3:42) >>

https://www.youtube.com/watch?v=0uKfW_-PvQY

Avenue [อาเวอนู] เป็นคำฝรั่งเศส เริ่มใช้ในสมัยศตวรรษที่16  มาจากคำกริยา advenir ที่มีความหมายว่า “มาถึง หรือเกิดขึ้น” แล้วมาเป็นคำนาม avenue หมายถึงถนนกว้างและยาวในสถาปัตยกรรมเมือง มีต้นไม้ขนาบสองข้าง ถนนที่มีชื่อเสียงที่สุดคงต้องยกให้กับ Avenue des Champs Elysées [อาเวอนู เด ช็องเซลี เซ่] ที่ปารีส ประเทศฝรั่งเศส. ในบริบทของสวนหรืออุทยาน คือถนนที่ทอดจากรั้วสู่ตัวอาคารหลังใหญ่หรือตัวบ้าน (ดูที่คำ approach ประกอบด้วย) ต่อมาหมายถึงถนนใหญ่แบบนี้ที่อาจอยู่ภายในหรือภายนอกสวนหรืออุทยาน. ถนนแบบนี้ยังอาจเชื่อมสวนนั้นกับบริเวณป่าหรืออุทยานที่อยู่นอกรั้วด้วย. 

ตัวอย่างจากพระราชอุทยาน Hampton Court (Richmond, SW London  ประเทศอังกฤษ). ความจริงถนนที่เห็นนี้เป็นหนึ่งในถนนหลายสายที่แยกออกจากจุดกลางที่เป็นพระตำหนัก ถนนสายต่างๆแผ่ออกเป็นแบบ“ตีนห่าน” (ดูที่คำ patte d’oie ประกอบ).

Aviary เป็นกรงขนาดใหญ่ที่ใช้เลี้ยงและโชว์นก. ในศตวรรษที่ 17-18  ใช้คำว่า bird-cage ต่อมาในศตวรรษที่ 19 กรงนกขยายใหญ่ขึ้นๆ และมีแบบพิเศษแตกต่างกันไป. ถือเป็นสถาปัตยกรรมแบบหนึ่งประดับสวน. บางแห่งมีขนาดใหญ่มากจนอาจกลายเป็นสวนนกไปเลย. สวนบางแห่งออกแบบกรงนกไว้อย่างสวยงามเหมือนบ้านหรืออาคารหลังหนึ่ง กลายเป็นจุดเด่นของสวน. ตัวอย่างสุดยอดของกรงนกคงต้องยกให้  aviary ในอุทยาน Waddesdon Manor (เมือง Aylesbury  ประเทศอังกฤษ) 

กรงนกแบบง่ายไม่ใหญ่ไม่เล็ก  สำหรับนกสี่ห้าชนิด จากมุมหนึ่งในพระราชอุทยาน Palacio Real de Aranjuez [ปะละธีโอ  เรอัล เด อะรันฆูเอธฺ] ที่เมือง Aranjuez ประเทศสเปน.

กรงนกใหญ่ที่เจาะจงไว้ว่าเป็นกรงนกพิราบแบบจีน (เป็นความตั้งใจที่จะเนรมิตให้เหมือน เหมือนหรือไม่เป็นอีกเรื่องหนึ่ง)  ภายในพระราชอุทยาน Schönbrunn [เชินบฺรูน] กรุงเวียนนา ประเทศออสเตรีย.

กรงนกอีกแบบหนึ่งเป็นซุ้มกว้างเจาะเข้าไปในความหนาของกำแพงต้นไม้ที่ใช้เป็นรั้วกั้นบริเวณหนึ่งในอุทยาน Luwigsburg [ลุวิกซบูรฺกฺ] ในเมือง Stuttgart ประเทศเยอรมนี. ภายในกรงนกแต่ละกรงมีส่วนที่เป็นกำแพงก่ออิฐ. แต่ละกรงมีกำแพงคั่นแยกจากกรงอื่นๆที่อยู่ถัดไป. ดูภาพกำแพงต้นไม้ในภาพถัดไป.(22.4.)

ในภาพนี้กำแพงรั้วต้นไม้ที่เห็นล้อมรอบสวนสวยงามพร้อมแปลงดอกไม้เหมือนลายปักบนพรมปูพื้นผืนใหญ่นั้น มีกรงนกแทรกอยู่ในกำแพงต้นไม้ ที่เราเห็นเป็นช่องๆบนแนวต้นไม้สีเขียวๆ. เป็นบริเวณที่สวยที่สุดบริเวณหนึ่งอุทยาน Luwigsburg เมือง Stuttgart ประเทศเยอรมนี.

ภาพอาคารเลี้ยงนกที่ทอดยาวเป็นรูปโค้ง สร้างด้วยเหล็กหล่อดัดในสไตล์ร็อคโกโก ตามแบบกรงนกที่เคยมีในตอนต้นศตวรรษสิบแปดที่พระราชอุทยานแวร์ซายส์และปราสาทช็องตียี (Château de Chantilly ในเขตปกครอง Oise-Picardie, ประเทศฝรั่งเศส). อาคารเลี้ยงนกนี้เนรมิตขึ้นในปี 1889 (ไม่ปรากฏชื่อสถาปนิกผู้ออกแบบ) เพื่อประดับภายในอุทยาน Waddesdon Manoir [ว็อดฺซฺเดิ้น แม้เนอรฺ]ของ Baron Ferdinand de Rothschild (ตั้งอยู่ใกล้เมือง Aylesbury ในเทศมณฑล Buckinghamshire, FH18 0JH ประเทศอังกฤษ). ส่วน Waddesdon Manoir นั้น สร้างขึ้นในปี 1874 เป็นผลงานสถาปัตยกรรมแบบเรอแนสซ็องส์ของสถาปนิกชาวฝรั่งเศสชื่อ Destailleur. ที่ดินผืนใหญ่ที่นั่น Baron Ferdinand de Rothschild ซื้อไว้ในปี 1874. สมัยนั้นเป็นเพียงเนินเขาและทุ่งนา มีต้นไม้ไม่กี่ต้น. เจ้าของต้องพัฒนาที่ดินผืนนั้นตลอดเวลาสิบกว่าปี ตั้งแต่การปราบพื้นที่ให้มีที่ราบมากขึ้นแล้วปลูกต้นไม้ใหญ่ๆเป็นจำนวนมาก ตัดถนนทำทางและเสริมฝั่งน้ำ แล้วเนรมิตสวนแบบแผน (formal garden) ที่ประดับด้วยรูปปั้นจำนวนมาก จนในที่สุดกลายเป็นพื้นที่เขียว มีป่าร่มรื่นและตำหนักใหญ่โตพร้อมเครื่องเรือนเครื่องใช้เครื่องตกแต่งที่หรูหราเท่าพระราชวังที่ประทับของกษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่หลังหนึ่ง (แสดงให้เห็นว่าตระกูล Rothschild มีวิถีชีวิต รสนิยมและอำนาจเงินมากล้นเพียงใด). องค์กร National Trust ได้บูรณะตำหนักและอุทยานที่นั่นเสมอมาโดยเฉพาะตั้งแต่ปี 1990 และเปิดเป็นพิพิธภัณฑ์ที่น่าทึ่งและให้ความรู้ความบันเทิงหลากหลายประเภทมาก.

กรงนกขนาดใหญ่และสวยงามที่ขึ้นชื่อที่สุดคงไม่มีที่ใดเกินกรงนกที่ประดับภายในอุทยาน Waddesdon Manoir ของ Baron Ferdinand de Rothschild.  นกที่เลี้ยงและพัฒนาพันธุ์ขึ้นที่นั่นเป็นนกจำพวกที่กินแมลงและผลไม้เป็นสำคัญ. นกพิราบพันธุ์หายากอีกสองสามชนิดและนกกระทา. ในตอนต้น การสร้างกรงนกขึ้นที่นั่นเพื่อผู้เป็นเจ้าของโดยเฉพาะผู้รักใคร่สนใจนกเป็นพิเศษมาตั้งแต่วัยเยาว์. ตั้งแต่ปี 1957 Waddesdon Manoir  ถูกโอนเป็นอสังหาริมทรัพย์ในการดูแลและบริหารขององค์กร National Trust ของอังกฤษ ซึ่งยังคงดำเนินการเลี้ยง อนุรักษ์และเพาะพันธุ์สายพันธุ์นกที่เคยมีที่นั่น. กรงนกที่นั่นจึงมีบทบาทเพิ่มขึ้นมาก เพราะนอกจากเป็นแหล่งที่คนสามารถไปชมนกและสังเกตชีวิตนก ยังเป็นศูนย์ส่งเสริมการศึกษาด้านปักษีวิทยาควบคู่กับการศึกษาสิ่งแวดล้อม โดยร่วมมือกับสวนสัตว์ สวนนกและผู้เชี่ยวชาญด้านปักษีวิทยาในการจัดกิจกรรมเพื่อการอนุรักษ์ต่างๆ. นอกจากนกในกรงแล้ว ที่นั่นยังส่งเสริมโครงการอนุรักษ์และเพาะพันธุ์นกในธรรมชาติอีกด้วย. 

   อุทยาน Luisenpark กลางเมือง Mannheim[มานไฮม] เป็นพื้นที่เขียวสำคัญที่สุดของเมือง(42 เฮกตาร์) มีสวนหลายประเภท สวนดอกไม้ สวนประติมากรรม สนามเด็กเล่น สวนผีเสื้อ สวนนก รวมทั้งสวนจีน(ดูที่ Chinese garden) มีเวทีแสดงกลางทะเลสาบ หากคิดจะนั่งเรือชมอุทยานก็มีพร้อมบริการ.

ภาพกรงนกขนาดใหญ่ในสวนที่นั่น นกกระสาคู่นี้ไม่ยอมอยู่ในกรง 

ขึ้นไปทำรังเหนือกรง.

ริมทะเลสาบ ยังมีกรงพิเศษที่กั้นเป็นสัดส่วนให้นกโดยเฉพาะ เสริมภูมิทัศน์สวนในแบบที่ไม่เคยเห็นจากที่ใด. คนนั่งเรือไปมาชื่นชมธรรมชาติ ชมนกไปด้วยโดยไม่รบกวนนกเลย. เป็นการบริหารจัดการสวนอย่างชาญฉลาด.

     กลางกรุงแบร์ลิน พื้นที่ลานระหว่างตึกสูงใหญ่(ด้านหลังของร้านสรรพสินค้า Karstadt และด้านหลังของที่ทำการไปรษณีย์(ใกล้สถานีรถไฟ Bahnhof Berlin Zoologischer Garten) เขาจัดทำกรงนกโปร่งๆแบบสมัยใหม่และขนาดใหญ่มากสองกรง ส่วนใหญ่เลี้ยงนกพันธุ์เล็กๆ เช่นนกแก้วหลากหลายชนิด ดูเหมือนจะอยู่กันอย่างมีความสุข มีพื้นที่และต้นไม้ภายในกรงหลายต้น ให้มันบินเล่นและส่งเสียงหรือร้องเพลงตามประสาของพวกมัน จึงเป็นลานสวนนก (Birdhouse courtyard) ที่มีส่วนช่วยผ่อนคลายความจอแจของเมืองหลวงได้อย่างดี และประชาชนก็ไปชมนก นัดพบหรือนั่งพักผ่อนได้ตามอัธยาสัย. ฟังเสียงนกได้ที่ลิงค์นี้ ยาว 0:23 นาที. หากนกทุกตัวที่นั่นร้องด้วยกันและพร้อมกัน ดังที่ได้ยินในคลิป มันคงไม่ผ่อนคลายนัก เสียงแหลมๆบางทีกวนประสาทคนได้เหมือนกัน ยังดีนะที่นั่นมีแต่นกตัวเล็กๆประเภทนกคีรีบูน อาจมีไนติงเกล.

 

Axial เส้นแกนหลักหรือทางใหญ่ที่ตัดตรงสายสำคัญที่สุดของพื้นที่ โดยปกติมักทอดออกจากตัวอาคารหลังใหญ่ที่สุดหรือสำคัญที่สุดของพื้นที่นั้น. ในบริบทของสวนหมายถึงการวางผังที่ดินที่ยึดเส้นแกนหลักของที่ดินผืนนั้น. การจัดสวนแบบแผน (formal garden) ยึดเส้นแกนสำคัญๆของพื้นที่. เส้นแกนหลักอาจแตกแขนงออกเป็นเส้นทางย่อยๆ อาจมีหลายเส้นขนานกัน หรือตัดกันแบบเส้นทะแยงมุม หรือบรรจบกันเป็นมุมขวาหรือซ้าย.  พระราชอุทยานขนาดใหญ่เช่นแวรซายส์ มีเส้นแกนหลักตรงกลางที่แบ่งพื้นที่ออกเป็นสองส่วนเกือบเท่าๆกัน และมีเส้นแกนย่อยๆอีกหลายเส้นกระจายออกไป.

ภาพตัวอย่างจากสวน Drummond Gardens ในเทศมณฑล Perthshire  สก็อตแลนด์. เห็นการจัดสวนที่ยึดแนวเส้นแกนและขยายกว้างออกไปสองข้าง ที่จัดเป็นแปลงดอกไม้ parterre [ปารฺแตรฺ] เป็นแปลงสามเหลี่ยมคลี่ออกเหมือนพัด. เส้นแกนนี้ยังทอดยาวออกไปพ้นเขตของสวนแบบแผน ไกลออกไปสุดสายตาสู่บริเวณที่จัดเป็นสวนป่า.

ในสวน Drummond Gardens เดียวกัน ภาพเส้นแกนของสวนเมื่อมองจากประตูรั้วสุดเขตสวนแบบแผนดังที่เห็นในภาพข้างบน(ตรงดอกจันสีแดง) ไปยังที่ตั้งปราสาท. แปลงดินสองข้างเส้นแกนหลักของสวนปลูกต้นลาเวนเดอร์. เสาที่ตั้งตรงทางแยกเป็นนาฬิกาแดดแบบหนึ่ง.

ผังการจัดแบ่งพื้นที่ในพระราชอุทยานแวร์ซายส์ ชานกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส  เป็นแปลนที่ดินที่สถาปนิก Dubois ร่างไว้ในปี 1732 เห็นการแบ่งพื้นที่เป็นสี่เหลี่ยม (ดูที่คำ square) มีเส้นทางใหญ่ๆทั้งหมดของอุทยานและเครือข่ายของเส้นทางเดินภายในสวนย่อยแต่ละแห่งที่เรียกในภาษาสวนว่า “ห้องสวน”. การจัดแบ่งพื้นที่สวนเหมือนการจัดแบ่งพื้นที่บ้านออกเป็นห้องนั่งเล่น ห้องอาหาร ห้องนอนเป็นต้น (ดูที่คำ room). ผังนี้ทำให้เห็นประจักษ์แก่สายตาว่าพระราชอุทยานแวร์ซายส์มีการจัดบริหารพื้นที่ที่มีอัตราส่วนงดงามสมบูรณ์ที่สุด และเห็นเส้นแกนใหญ่ของพื้นที่ที่ทอดจากกึ่งกลางของตำหนักใหญ่ตรงจุดที่ตั้งพระแท่นบรรทมของพระเจ้าหลุยส์ที่สิบสี่อย่างเฉพาะเจาะจง เพื่อเน้นให้ชาวโลกรู้ว่าพระองค์เป็นดั่งดวงอาทิตย์ศูนย์กลางของระบบสุริยะ ทุกอย่างแพร่กระจายเหมือนรัศมีรังสีแสงอาทิตย์ออกจากพระองค์. สิ่งประดับอุทยานทั้งหมดและกลุ่มประติมากรรมทั้งหลายรวมทั้งรายละเอียดเล็กๆน้อยๆใดๆที่นั่น สื่อนัยของดวงอาทิตย์ แม้กระทั่งแบบดอกไม้ที่จำหลักไว้ก็เป็นดอกทานตะวันเป็นต้น. ภาพจากแผ่นพับที่ได้รับแจกจากพระราชอุทยานแวร์ซายส์.

---------------------------------------- 

หมวดอักษร B

B-1 คำ Back yard, Bagh, Bailey, Balustrade, Banqueting house.
https://chotirosgardenterms.blogspot.com/2018/01/b-1-balustrade.html
เมนูหนังสือ ประมวลความรู้จากศัพท์อุทยานศิลป์
https://chotirosgardenterms.blogspot.com/2018/06/mygardenbook-menu.html