C-4 Chinese garden

Chinese garden สวนจีนหรืออุทยานจีน. คิดกันว่าชาวจีนมีสวนก่อนชนชาติใดในโลก. สวนแรกๆสร้างขึ้นแถบลุ่มแม่น้ำเหลือง ในสมัยราชวงศ์ Shang (商朝 ราวปี1600-1046 BC).

หลักการสร้างสรรค์สวนจีนนั้นมีสามประการย่อๆดังนี้

๑. สวนต้องเป็นภาพลักษณ์ของโลกธรรมชาติ เพียงแต่ในขนาดย่อส่วนลง

๒. ผู้สร้างสวนต้องธำรงความงามสมดุลของธรรมชาติให้คงไว้ และ

๓. สวนต้องเป็นสถานที่เอื้ออำนวยต่อการคิดตรึกตรองเกี่ยวกับชีวิตและในที่สุดพาคนบรรลุชีวิตนิรันดรด้วยสติปัญญาและคุณธรรมในหัวใจ.

แบบสวนจีนนั้นมีสามแบบคือสวนภูมิทัศน์ สวนภายในลานบ้านและสวนศักดิ์สิทธิ์ แต่ละแบบมีจุดมุ่งหมายการใช้สวนต่างกัน. สวนภูมิทัศน์น่าจะเหมาะกับการเดินตรึกตรองเกี่ยวกับชีวิตในความสงบและตามลำพัง. สวนในลานบ้านเป็นที่พักผ่อน พูดคุยหรือสังสันทน์ระหว่างสมาชิกในบ้าน และสวนศักดิ์สิทธิ์เป็นที่เงียบสงัดเพื่อการภาวนา ปฏิบัติธรรมและเพื่อระลึกถึงบรรพบุรุษ.

องค์ประกอบสำคัญของอุทยานจีนคือหินและน้ำ โดยปกติจัดหินให้ตั้งในแนวสูง ให้ดูแข็งแกร่งตัดกับพื้นราบของน้ำที่เป็นเงาเหมือนกระจก. น้ำส่องสะท้อนท้องฟ้าและให้ความรู้สึกใกล้ชิดจนอาจสัมผัสได้ เหมือนเห็นความฝันความหวังในใจคน. ความแข็งแกร่งของหินเสริมพลังใจ กระตุ้นให้เกิดความมุ่งมั่นวิริยะ. โดยทั่วไปสวนหรืออุทยานจีนเนรมิตเพื่อให้คนเดินรู้สึกเหมือนกำลังเดินทางผ่านพื้นที่แบบต่างๆ แม้ในความเป็นจริง สวนจีนอาจมีพื้นที่แคบกว่าที่คิด แต่ก็ให้ความรู้สึกแบบเดียวกัน. ความรู้สึกดังกล่าวเกิดจากลักษณะตรงข้ามขององค์ประกอบสวน เช่นพื้นที่ต่างระดับ หรือความตรงข้ามของแสงสว่างกับร่มเงา. สะพานหรือทางเดินที่เชื่อมอาคารหรือมุมต่างๆในสวน เป็นแบบซิกแซกตามคำสอนของขงจื้อ เส้นทางตรงทำให้เดินเร็วๆได้ แต่เส้นทางซิกแซ็กเท่ากับบังคับคนเดินให้ลดฝีเท้าลง ที่ส่งผลต่อจิตใจ คือทำให้ผ่อนคลายลง (พูดตามแบบพุทธ)เพราะทำให้คนเดินหันมาระวังการเดินในขณะนั้นตรงหน้า ปล่อยความหมกมุ่นกังวลใจเรื่องใดออกไปได้ชั่วคราว.

ค่าของต้นไม้ในสวนหรืออุทยานจีน อยู่ที่นัยความหมายสัญลักษณ์ที่ยึดถือสืบต่อมาตามขนบและวัฒนธรรมจีน. กลิ่นของไม้ดอกก็เป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้เลือกไม้ดอกชนิดนั้นสีนั้นเข้าไปปลูกในสวน. ฤดูกาลที่เปลี่ยนไปเห็นได้จากต้นไม้ใบหญ้าทั้งหลายอย่างชัดเจน ส่งผลต่อจิตสำนึก อารมณ์ความรู้สึกและอาจกระตุ้นอารมณ์สุนทรีย์. ทั้งหมดนี้สวน(ไม่ว่าแบบจีนหรือแบบใด) ดลบันดาลให้อุบัติได้ในใจคน ถ้าปล่อยใจให้กลมกลืนกับสภาพที่เห็น หลอมตัวไปกับ spirit of place (genius loci) หรือ“เจ้าที่”.

ตัวอย่างสวนจีนที่นำมาลง เน้นสวนจีนที่อยู่นอกประเทศจีน นอกทวีปเอเชียเป็นสำคัญ เพื่อให้เห็นว่าชาวตะวันตกสนใจวัฒนธรรมสวนจีนอย่างไร. สวนจีนส่วนใหญ่ในต่างแดน เกิดจากการสร้างสรรค์ของคนจีนที่ประเทศจีนส่งไปบริหารจัดการและสร้างให้ในต่างแดนอย่างเป็นทางการ เพื่อเป็นสัญลักษณ์ของความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ. บางแห่งมีพื้นที่กว้างขวางมาก. มีสวนแล้ว สิ่งสำคัญต่อมาคือการดูแลรักษาซึ่งมักไม่เต็มที่นัก(เท่าที่ไปเห็นมา) นอกจากที่เยอรมนีกับญี่ปุ่น, อาจเป็นเพราะค่าใช้จ่ายสูงมาก และความฮือฮาชื่นชมลดน้อยลงๆไปตามยุคสมัย ตามรสนิยมของหนุ่มสาวยุคใหม่เป็นต้น.

สวนจีนทุกแห่งที่ประเทศจีนไปสร้างให้ มีรูปแบบการจัดพื้นที่สวนเกือบเหมือนกันทุกแห่ง ที่กลายเป็นเอกลักษณ์ของสวนจีนที่คงที่ไม่เปลี่ยนแปลงตามค่านิยมในลัทธิเต๋าและตามคำสอนของขงจื้อ คือ มีน้ำตก ทะเสสาบ พันธุ์ไม้จากแดนจีน อาคารจีนแบบต่างๆเป็นต้น. ประกอบกันอย่างสมดุลระหว่างปัจจัยหยิน-หยัง (Ying-Yang 陰陽) ในทุกสภาวะของธาตุสี่ ควบคู่ไปพร้อมกัน และที่ขาดมิได้คือความตระหนักรู้เกี่ยวกับการหมุนเวียนของอากาศ ของลมที่คือพลังลมปราณหรือ Qi (氣) ภายในสวน.

ตัวอย่างสวนจีนที่ประเทศสาธารณะรัฐประชาชนชาวจีนไปสร้างให้ที่เมือง Sydney (ประเทศออสเตรเลีย) และมอบให้เป็นสัญลักษณ์ของมิตรภาพในการเป็นเมืองพี่เมืองน้องระหว่างซิดนีย์กับเมืองกว่างโจว(廣州) และโดยเฉพาะในวาระครบสองร้อยปีแห่งการก่อร่างสร้างเมือง Sydney และการสถาปนาอาณานิคม New South Wales ในทวีปออสเตรเลีย (กองเรือสิบเอ็ดลำของ Captain Arther Phillip มาขึ้นฝั่งที่ Sydney Harbour ในปี1788 ถือกันว่าปีนั้นเป็นจุดเริ่มต้นของการสถาปนาออสเตรเลียในเครือสหราชอาณาจักร). ดูคลิปวีดีโอตามลิงค์นี้ที่นี่.

ภาพแปลนสวนจีนที่เมือง Sydney, Australia.

นับว่าเป็นสวนจีนที่สวยสมบูรณ์ที่สุดแห่งหนึ่งนอกพรมแดนประเทศจีน.

กำแพงบังตาตรงกลางภาพ(หมายเลข 5) ลวดลายของมังกรสองตัวโต้คลื่นและโต้ลมด้วยกัน มังกรตัวสีน้ำเงิน(ทางขวาในภาพ)เป็นสัญลักษณ์แทนรัฐ New South Wales ส่วนมังกรตัวสีทองแทนจังหวัดกวางตุ้ง(廣東省).

ประตูวงกลมที่สมบูรณ์ที่สุด.

ศาลากลางน้ำ หินที่ดูเหมือนเต่าในน้ำ.

หินกลางสระน้ำก็ดูเหมือนหัวมังกร.

สะพานที่เชื่อมพื้นที่เป็นแบบซิกแซ็ก.

ภาพทั้งหมดนี้จากสวนจีนที่ตั้งชื่อไว้ว่า Chinese Garden of Friendship กำกับภาษาจีนไว้ว่า 誼園 อยู่ที่เขต Chinatown เมือง Sydney ประเทศออสเตรเลีย. สวนนี้สร้างเลียนแบบสวนคลาซสิกยุคราชวงศ์หมิง. เป็นของขวัญจากประเทศจีนที่ได้ผูกความสัมพันธ์เมืองพี่เมืองน้องระหว่างเมืองกวางโจวในจีนกับเมืองซิดนีย์ในออสเตรเลีย. สวนนี้เปิดเป็นทางการเมื่อวันที่ 17 มกราคม ปี1988. องค์ประกอบสำคัญของสวนจีน นอกจากน้ำและก้อนหินขนาดใหญ่ๆ รูปลักษณ์“งาม”ตามค่านิยมจีน แน่นอน อาคารและสิ่งก่อสร้างก็เป็นไปตามแบบสถาปัตยกรรมจีนด้วย แบบสะพาน ประตู และต้นไม้ที่นำเข้าไปปลูกในสวนจีนนี้.

สวนจีนขนาดย่อมเป็นส่วนหนึ่งในสวนพฤกศาสตร์ของหลายเมืองในประเทศเยอรมนีด้วยเช่นกัน. ตัวอย่างหนึ่งที่น่าสนใจ คือสวนจีนในอุทยาน Luisenpark เมือง Mannheim [มานไฮม] (พื้นที่ของอุทยานใหญ่กลางเมืองนี้คือ 41 เฮกตาร์หรือราว 410.000 ตารางเมตร). พื้นที่สองในสามของเมือง Mannheim เป็นพื้นที่เขียว และประมาณหนึ่งในสามเป็นพื้นที่อนุรักษ์ (cf.Stadtpark Mannheim GmbH) นับเป็นเมืองตัวอย่างของการรณรงค์อนุรักษ์พื้นที่เขียวและอนุรักษ์ภูมิประเทศได้อย่างเป็นผลสำเร็จ.

สวนจีนนั้นมีพื้นที่ 5000 ตารางเมตร. เขาตั้งชื่อสวนไว้ว่า 多景园 -Duojingyuan [ตัวจิ่งเหวียน] ในความหมายว่า สวนที่มีทัศนียภาพหลากหลาย(แต่คำแปลภาษาอังกฤษที่นั่นบอกว่าสวนที่มีความคิดเห็นหลายแบบ). สร้างขึ้นด้วยความร่วมมือระหว่างเมือง Mannheim กับเมืองเฉินเจียง (Zhenjiang) และได้รับทุนสนับสนุนจากหลายองค์กรในเยอรมนี. สวนนี้ได้ชื่อว่าเป็นแบบอย่างของสวนน้ำชาจีนที่ใหญ่ที่สุดในยุโรป. เริ่มสร้างเดือนพฤศจิกายนปี2000 และเปิดให้ประชาชนเข้าชมตั้งแต่เดือนกันยายนปี2001.

บริเวณที่จัดเป็นร้านน้ำชา อาหารที่เสริฟเป็นประเภทติ่มซำกับชาจีนร้อนๆ บางวันบางโอกาสก็จัดพิธิชงชาตามประเพณีจีนโบราณ. (ติ่มซำที่นั่น ต้องบอกว่ายังไม่ได้มาตรฐานอุตสาหกรรม สู้ฝีมือกุ๊กเมืองไทยไม่ได้).

ชมวีดีโอคลิป (ยาว 2:17 นาที) ได้ที่ลิงค์นี้.

ต้นนี้มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Cercidiphyllum Japonicum คงเห็นแล้วว่า เพียงต้นไม้งามๆหนึ่งต้น ส่งผลเพียงใดต่อภาพลักษณ์ของสวน และโดยเฉพาะต่อจิตสำนึกของผู้ที่ได้เห็น.

กรุงแบร์ลินจัดพื้นที่ผืนใหญ่(43 เฮกตาร์) ชานเมืองให้เป็นพื้นที่สวนของโลก Gärten der Welt. พื้นที่สวนยังเพิ่มขึ้นอีกสองเท่าในปี2017 เมื่อแบร์ลินจัดมหกรรมสวนนานาชาติ (International Garden Exhibition). จุดประสงค์ของการสร้างพื้นที่ให้เป็นสวนของโลกนั้น คือการรวมสวนจากวัฒนธรรมหลายชาติไว้ด้วยกัน ให้โอกาสชมสวน เปรียบเทียบสวนแบบต่างๆในยุคต่างๆจากห้าทวีป ยืนยันว่า ทุกวัฒนธรรมในโลกต่างมีจุดยืนที่เหมือนกันข้อหนึ่งคือ สวนเป็นสถานที่ของความสงบ ของสันติภาพ ความงามและความสุข และในที่สุดสวนแบบใดที่ใดยามใด เป็นมรดกร่วมกันของมนุษยชาติ. จุดประสงค์ดังกล่าวน่าสรรเสริญและประเทศต่างๆก็ได้ให้ความร่วมมืออย่างดี ไปจำลองแบบสวนเด่นๆไว้ที่นั่น. เช่น สวนอาหรับ(ที่เจาะจงกำกับเป็น Oriental garden), สวนบาหลี, สวนเกาหลี, สวนญี่ปุ่น, สวนจีน, สวนอังกฤษ, สวนอิตาเลียนเรอแนสซ็องส์, สวนคริสเตียน, สวนแอฟริกัน นอกเหนือไปจากสวนดอกไม้ สวนน้ำ สวนวงกต สวนเทพนิยาย และยังมีโรงละครสำหรับการแสดงดนตรีเป็นต้น.

การจำลองสวนย่อมมีขนาดเล็กลง แต่นั่นไม่สำคัญเท่ากับปัจจัยของกาลเวลา นั่นคืออะไรๆดูใหม่ ขาดมิติของกาลเวลาผู้เป็นสถาปนิกคนสำคัญ กาลเวลาประทับรอยนิ้วมือลงเป็นบรรยากาศ“ขลังๆ”ของภูมิประเทศและภูมิอากาศของท้องถิ่นเดิม. อีกหลายสิบปีต่อไปในอนาคต สวนทั้งหลายที่นั่นจะมีบรรยากาศที่อ่อนโยนมากขึ้น.

สวนจีนที่นั่น ใหญ่ที่สุดในยุโรป(2.7เฮกตาร์) เป็นความร่วมมือระหว่างกรุงแบร์ลินกับกรุงปักกิ่ง เริ่มต้นสร้างตั้งแต่เดือนตุลาคมปี2000 ตั้งชื่อไว้ว่า Gärten des Wiedergewonnenen Mondes (Garden of the reclaimed moon) สื่อนัยไปถึงกรุงแบร์ลินที่เคยถูกแบ่งแยกออกเป็นโลกต่างอุดมการณ์การเมือง ต่างวิถีความเป็นอยู่ แล้วกลับมารวมกันใหม่. การก่อสร้างทั้งหมดเป็นผลงานของนายช่างชาวจีนจากปักกิ่งพร้อมด้วยวัสดุก่อสร้างทั้งหลายทั้งปวงที่ส่งทางเรือโดยตรงจากปักกิ่งไปถึงแบร์ลิน เป็นจำนวนถึงหนึ่งร้อยคอนเทนเนอร์. กลุ่มนายช่างเนรมิตสวนแบบ Chinese scholar garden ใช้สีเด่นๆสามสีคือสีแดง สีขาวและสีเทา. สวนสร้างแล้วเสร็จในปี2007 ตรงตามที่ Jin Boling ออกแบบไว้ในปี1993.

จุดเด่นที่สุดของสวนจีนที่นั่น คือทะเลสาบที่เจาะจงว่าเป็น“กระจกส่องสวรรค์”มีพื้นที่ 4,500 ตารางเมตร เป็นจุดศูนย์กลางของสวนและเป็นที่แสดงหินตัวอย่าง Taihu stones (太湖石) ที่เป็นหินปูนขาว จากภูเขา洞庭山 (Dongting Mountain ในซูโจว) มีรูหรือช่องโหว่ที่เกิดจากการกัดเซาะของน้ำทะเลเป็นเวลานาน นิยมนำมาใช้ประดับสวน. บนฝั่งทะเลสาบ ยังมีอาคารน้ำชาที่สร้างให้ดูเหมือนเรือและอาคารชมจันทร์ ที่เชื่อมถึงกันด้วยสะพานหินแบบซิกแซ็ก เช่นนี้เท่ากับบังคับให้คนเดินลดฝีเท้าลง เอื้ออำนวยให้จิตละทิ้งความหมกมุ่นในชีวิตประจำวันลงไปตามคำสอนของปราชญ์ขงจื้อ. (ข้อมูลที่ติดไว้ที่สวนที่นั่น)

ตรงทางเข้าสวนด้านหนึ่ง มีรูปปั้นเต็มตัวของขงจื้อ จารึกชื่อเป็นอักษรจีน และกำกับเป็นภาษาเยอรมันว่า Konfuzius. หินที่ตั้งใกล้บันไดก็เป็นหินที่เจาะจงเลือกมาจากประเทศจีน.

ทางเดินมีหลังคา หักมุมซิกแซ็ก.

ทางเดินภายในเชื่อมต่อกันไปยังส่วนอื่นๆ

สวนหินพร้อมสระน้ำและน้ำพุ ณมุมหนึ่งในสวนจีน.

อาคารน้ำชาแบบจีน มีเจดีย์หินตั้งอยู่ในน้ำไม่ไกลจากอาคารน้ำชา.

เจดีย์กลางน้ำ การจัดวางหินเชื่อมสองฝั่ง มีตะเกียงหินสี่เหลี่ยม หินที่วางนี้มิใช่ให้เดินข้ามฝั่ง. ผิวหน้าขรุขระตามธรรมชาติ จัดเป็นองค์ประกอบประดับทัศนียภาพแบบจีน มิได้ตัดหรือขัดให้เรียบเพื่อให้เดิน จึงไม่เหมือนหินแบบ stepping stones ในสวนญี่ปุ่น.

หินTaihu รูปลักษณ์น่าทึ่งริมฝั่งน้ำ ไกลไปทางด้านหลังเป็นอาคารชมจันทร์

อาคารชมจันทร์สร้างให้เหมือนเรือหรือเก๋งจีนริมฝั่งน้ำ. ใต้หลังคาเป็นหินแกรนิตสีดำ จำหลักต่ำและราบเสมอกันบนผิวหน้า เป็นลายมังกรสองตัวกำลังโต้คลื่น ตรงกลางภาพมีวงกลมๆของดวงจันทร์. ภาพนี้เจาะจงนัยความหมายของชื่อสวนที่ตั้งไว้ (The Reclaimed Moon).