C-9 Courtyard garden

Coppice มาจากคำฝรั่งเศสเก่า copeiz ที่กลายมาจากคำละตินยุคกลางว่า colpus. คำ coppice หรือ coppicing เป็นวิธีเลี้ยงต้นไม้และการบริหารจัดการป่าไม้แบบหนึ่ง. นั่นคือ ต้นไม้และพุ่มไม้ในป่านั้น โดยเฉพาะต้นอายุน้อย จะถูกตัดลงเหลือเพียงตอ (stool, stump) สูงเพียงดิน เหมือนๆกันทุกต้น ตามกำหนดที่ตั้งไว้ เช่นทุกสาม-สี่ปี กิ่งก้านใหม่ๆงอกขึ้นจากตอ(หรือจากราก). การตัดแบบนี้เพื่อกระตุ้นการเติบโตของต้นไม้ให้เร็วขึ้นและให้กิ่งก้านมากขึ้น. ป่าไม้แบบนี้ มักเป็นป่าไม้เศรษฐกิจ เป็นป่าละเมาะหรือป่าแสม เช่นเป็นไม้ที่นำไปทำรั้ว หรือเป็นเชื้อเพลิง. เมื่อเติบโตขึ้นใหม่ มีกิ่งโตพร้อมใช้ ก็จะตัดไม้ออกไปขาย แล้วต้นนั้นก็ถูกตัดเหลือเพียงตออีกครั้งหนึ่ง เป็นวงจรเช่นนี้.

ตัวอย่างการตัดกิ่งให้เหลือตอ coppice ดูตามลำดับจากซ้ายไปขวา : ต้นไม้ก่อนตัด >>ตัดจนติดโคนต้น >>กิ่งใหม่ๆงอกจากตอในปีถัดไป >>7-20ปีต่อมาไม้ของต้นนี้พร้อมใช้.

ภาพจากเว็บไซต์ที่นี่.

ฟังรายละเอียดเกี่ยวกับการตัดและดูแลรักษาต้นไม้ ในป่าเพื่อประโยชน์ต่อการมีไม้ใช้และมีป่าอุดมที่เอื้อต่อชีวิตสัตว์และพืชพรรณในป่าด้วย. คลิปจากคณะกรรมการดูแลและพิทักษ์ป่า (Forestry Commission, Crab wood, Hampshire, UK) ที่ลิงค์นี้.

วิธีกระตุ้นความเติบโตของต้นไม้ รวมทั้งการบริหารต้นไม้ใหญ่และจัดพื้นที่ป่าไม้ มีวิธี pollard อีกวิธีหนึ่ง. คำนี้มาจากคำ poll ที่แปลว่า หัว (head) หมายถึงต้นไม้ที่ถูกตัดยอด ตัดกิ่งให้สูงเพียง 2-3 เมตร เพื่อกระตุ้นให้กิ่งใหม่ๆงอกขึ้นเหนือระดับที่ตัดไว้ ให้กิ่งไม้เติบโตในระดับสูงๆ ส่วนตอนล่างก็เป็นลำต้นเรียบๆ.

จากซ้ายไปขวา เริ่มด้วยการตัดกิ่งทิ้งหมด เหลือเพียงลำต้น (traditional pollard) เน้นตัดเหนือระดับที่ฝูงสัตว์(วัวหรือแกะ) กันไม่ให้เข้าไปแกะแทะกิ่งไม้. สองปีต่อมา กิ่งใหม่งอกจากจุดที่ตัดไว้ แผ่เหมือนพุ่มขึ้นไป.

ลำต้นอีกแบบที่มีกิ่งแผ่ออกสองข้างเสมอกัน ตัดกิ่งเล็กๆออกเหลือกิ่งก้านใหญ่ (amenity pollarding) เพื่อให้กิ่งใหม่งอกออกจากปลายกิ่งใหญ่กิ่งเก่า. หรือบางทีตัดกิ่งทุกกิ่งออกไปถึงยอด (high pollarding) เหลือเพียงกิ่งสองข้างบนยอด กิ่งใหม่งอกออกจากสองกิ่งนี้ (กิ่งตรงกลางต้นจะหยุดและตายลง) (ดูภาพวาดขวาสุด) ในยุโรปมักใช้วิธีนี้กับต้น plane หรือต้น Lime. ภาพสเก็ตช์นี้จากสำนักงานเขต Dover District Council (Kent, UK). ประเด็นสำคัญที่เตือนไว้คือ ต้องพยายามรักษารูปลักษณ์ธรรมชาติของต้นไม้ด้วย. บางทีก็ตัดและจำกัดการงอกให้อยู่ในกรอบรูปลักษณ์ที่ต้องการเกินไป เช่นทรงครึ่งวงกลมแบบร่มโดยเฉพาะเมื่อปลูกเป็นแถวเป็นแนวยาวสองข้างทางเดิน(avenue) เพื่อสร้างทัศนมิติที่“ยิ่งใหญ่”ให้กับสวนนั้น. การตัด ดัดและแต่งต้นไม้ให้เป็นรูปลักษณ์อื่นๆ ที่ไม่เกี่ยวกับการกระตุ้นการเติบโตของต้นไม้ แต่เป็นการใช้ต้นไม้ให้เป็นวัสดุสร้างงานประติมากรรม ก็มีมาแต่ยุคโรมัน (ดูที่ Topiary).

ต้น plane trees ปลูกด้วยกรรมวิธี high pollarding

จากสวน De Tuinen van Appeltern (The Netherlands)

ป่าต้น Aspen (ในสกุล Populus) เลี้ยงดูตามกระบวนการ amenity pollarding. ภาพนี้จากแถว Kebler Pass (Colorado, USA). นิยมใช้ไม้นี้ทำไม้ขีดไฟหรือกระดาษ. ภาพนี้ของ Aakash sahai, 23 September 2012.[CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons.

ต้นไม้ใหญ่ที่มีอายุยืนนานนั้น มักใช้วิธีตัดกิ่งแบบ pollard ตัดกิ่งให้เหลือน้อยมากเพียงพอเพื่อการสังเคราะห์แสงเป็นอาหารเลี้ยงต้นนั้น และให้รากเลี้ยงลำต้นให้แข็งแรงและขยายใหญ่ขึ้นๆ. ต้นไม้ที่มีอายุยืนนานสองร้อยปีขึ้นไป มักได้รับการดูแลแบบนี้. ภาพสเก็ตช์นี้เทียบให้เห็นการตัดต้นไม้สองแบบหลักๆคือ แบบ coppice กับแบบ pollard จากบล็อกข้อมูล(ที่นี่).

ภาพจากสวนในฮอลแลนด์ ให้สังเกตว่าสามต้นที่เห็นนี้

ลำต้นใหญ่มาก ไม่มีกิ่งไม้ใหญ่ๆให้เห็นเลย

ตัวอย่างต้น Aspen ที่ได้รับการเลี้ยงดูด้วยวิธีการ pollard

จนได้โครงสร้างของต้นอย่างนี้

Corbeille [กอร-แบย] เป็นคำฝรั่งเศส หมายถึงแปลงดินทรงกลมขนาดย่อม กลางสนามหญ้าเขียวผืนใหญ่ หรือกลางหมู่ดอกไม้ ให้ดูเหมือนตระกร้าหรือกระเช้าดอกไม้ขนาดใหญ่. ขอบของกระเช้าดอกไม้มักเป็นเส้นเหล็กดัดหรือสานเกี่ยวกันแบบตระกร้าหรือกระเช้าหวาย บางทีก็ใช้แผ่นกระเบื้องดินเผาปักประดับแทนเหล็กดัด. ความหมายสามัญคือ ตะกร้าหรือกระเช้าดอกไม้หรือผลไม้ และในที่สุดรวมไปถึงประติมากรรมรูปแจกันหรือกระเช้าหินขนาดใหญ่ที่ประดับสวน และมีดอกไม้ใบไม้จำหลักให้เหมือนกระเช้าดอกไม้สด.

แปลงดอกไม้บนเกาะกลางวงเวียนสายหนึ่งในเมือง Stratford-upon-Avons (UK) จัดปลูกไม้ดอกให้ดูเป็นชั้น มองว่าเป็นกระเช้าดอกไม้ได้.

ตะกร้าผลไม้บนเสาเรียงเป็นแนว ในสวนที่วิลลา

Ephrussi de Rothschild (Saint-Jean-Cap-Ferrat, France)

หินจำหลักเป็นตะกร้าผักผลไม้แบบหนึ่งประดับบนระเบียงทางขึ้นลง ที่อุทยานปราสาท Villandry (หนึ่งในปราสาทที่ตั้งอยู่ในลุ่มแม่น้ำ Loire [ลัว-ร] ภาคตะวันออกของฝรั่งเศส).

ประติมากรรมแจกันดอกไม้ประดับบนหลังคาตึกหนึ่งในบริเวณ Le Petit Trianon ในพระราชอุทยานแวร์ซายส์ ชานเมืองปารีส ประเทศฝรั่งเศส. (ดูคำ vase ต่อ).

Corinthian เสาหินแบบกรีก มีใบ acanthus ประดับรอบหัวเสาตอนบน. (ดูรายละเอียดต่อในคำ Architecture orders.

Coronary garden สวนแบบนี้เคยใช้เป็นที่ปลูกไม้ดอกเพื่อการทำพวงหรีดและพวงมาลัยโดยเฉพาะ. ลักษณะของพวงหรีดและพวงมาลัย มักเป็นวงกลมเหมือนลักษณะของมงกุฎ จึงเป็นที่มาของการใช้คำ coronary ที่แปลว่า “เป็นวงคล้ายมงกุฎ”.

Cottage garden เป็นสวนติดบ้านชนบทแบบอังกฤษ. กระท่อมในบริบทของอังกฤษอาจมีพื้นที่ขนาดใหญ่ เป็นคฤหาสน์หลังใหญ่ๆ หรือเป็นบ้านสามัญชนหลังใหญ่หรือหลังเล็ก. ตรงกับคำ chaumière ในภาษาฝรั่งเศส เอกลักษณ์สำคัญคือหลังคามุงด้วยฟางแห้ง (หรือพืชตากแห้งอื่นใดเช่น แฝก ต้นข้าว) อัดกันเป็นชั้นซ้อนๆกันหนามากจนกันน้ำกันฝนได้อย่างดี. คำ cottage หรือบ้านในชนบท หรือ“กระท่อม”, คำนี้ไม่มีนัยของความต่ำต้อยหรือความเป็นบ้านนอกไม่สวยไม่งาม แต่เน้นนัยของความเป็นอิสระจากกรอบระเบียบแบบแผน. นัยนี้เช่นกันที่ชนชั้นสูงสมัยก่อน จินตนาการไว้อย่างหรูว่า ชีวิตในชนบทเป็นชีวิตที่อิสระกว่า ในความเป็นจริง แม้ไม่มีกฎเกณฑ์เคร่งครัดแบบในวัง แต่มีกฎจากธรรมชาติฟ้าดิน เป็นชีวิตที่ลำบาก หลังสู้ฟ้า หน้าสู้ดิน.

ตัวอย่างชัดเจนแห่งหนึ่งคือบ้านชนบทของพระนางมารีอ็องตัวแน็ต (ส่วนหนึ่งในเขตพระราชวังแวร์ซายส์) ที่พระนางไปประทับเพื่อหนีกฎระเบียบ ความฟุ้งเฟ้อ ความฉาบฉวยของสังคมในพระราชวังและเมืองหลวง. พระนางไป“เล่น” เป็นหญิงชาวชนบท แต่งองค์เป็นชาวนา ไปรีดนมวัว เก็บไข่ไก่ เด็ดดอกไม้ ปลูกผักฯลฯ

ภาพมุมสูงแสดงแผนผังพื้นที่ Le Hameau de la reine ในบริเวณพระราชอุทยานแวร์ซายส์ ประเทศฝรั่งเศส. ภาพนี้ของ ToucanWings, 19 August 2013. [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons.

บ้านพระราชินี (Maison de la reine) สร้างขึ้นสำหรับพระราชินี

Marie Antoinette ในปี1783

กระท่อมอีกหลังหนึ่งพร้อมกังหันน้ำ ต่อกับกลไกเครื่องโม่เมล็ดข้าวสาลี

เพื่อผลิตแป้งทำขนมปังถวายพระราชินี

ส่วนหนึ่งของฟาร์มขนาดเล็กที่ใช้การได้จริง เลี้ยงหมู ไก่ วัว โคนมฯลฯ

และมีสวนผัก สวนผลไม้

ไร่องุ่นก็มี. สรุปคือทั้งบริเวณเป็นหมู่บ้านเล็กๆ เลียนแบบวิถีชีวิตของชาวนาชาวไร่ เพื่อความบันเทิงของพระราชินีมารี อ็องตัวแน็ต. ปัจจุบันยังคงอนุรักษ์พื้นที่และรูปแบบของอาคารเพื่อกิจกรรมแบบต่างๆไว้ ให้เป็นเหมือนพิพิธภัณฑ์กลางแจ้งของประวัติศาสตร์การสร้างสรรค์พื้นที่ในวิถีชีวิตชาวนาชาวไร่.

สวนที่ปลูกรอบบ้านชนบท เจตนาให้ดูรกนิดๆ เหมือนไม่มีกฎไม่มีแผนใดๆ แต่ความจริง การเนรมิตสวนต้องรู้และมีแนวการจัดปลูกไม้ดอกนานาพันธุ์ปนคละกันไป. มีต้นไม้ทั้งไม้ผลไม้ดอก หญ้าสมุนไพรและผักสวนครัวปลูกคละปนกัน รวมทั้งพันธุ์ไม้เลื้อยที่ขึ้นไปทั่วในสวนแบบนี้. สวนที่ขึ้นชื่อลือนามที่สุดในหมู่ชาวต่างประเทศเมื่อไปอังกฤษ คงต้องยกให้เป็นสวนในบ้านชนบทของ Anne Hathaway ภรรยาของเช้กสเปียร์มหากวีอังกฤษ อยู่ที่เมือง Stratford-upon-Avons หรือสวนของ John Hall ลูกเขยของมหากวีในเมืองเดียวกัน.

สวนติดกระท่อมของ Anne Hathaway ภรรยาของเช้กสเปียร์มหากวีอังกฤษ อยู่ที่เมือง Stratford-upon-Avons (UK) ภาพที่ถ่ายมาในเดือนสิงหาคม สวนที่นั่นไม่สวยนักแล้วเพราะใกล้สิ้นสุดฤดูร้อน มีอะไรรกๆนิดหน่อย ดูแลกันไม่ทันและฝนตกบ่อย

บ้านและสวนของ John Hall ลูกเขยของเช้กสเปียร์ ที่นั่นมีสนามหญ้าผืนใหญ่ จัดให้สวนดอกไม้อยู่ใกล้บริเวณที่อยู่และติดรั้ว. มีต้น mulberry ต้นใหญ่อายุมากที่ออกดอกออกผลเรื่อยมา.

เฉกเช่นสวนอังกฤษเกือบทุกสวน มีนาฬิกาแดดเป็นสิ่งประดับสวน

มิใช่เพื่อดูเวลาจริง แต่เพื่อเตือนให้ว่าเวลาบินไปๆ ไม่รอใคร

Court มาจากคำละติน cohors ที่แปลว่า ลาน พื้นที่ปิด. คำนี้มีความหมายและใช้ได้ในบริบทต่างๆ ที่รวมถึงบุคคลผู้มีส่วนเกี่ยวข้องกับกษัตริย์ เป็นข้าราชสำนัก ข้าราชบริพาร, หรือหมายถึงศาล ที่พิจารณาคดีต่างๆ, หรือเป็นลานที่อยู่ด้านหน้าของวัง, หรือเป็นพื้นที่สี่เหลี่ยมภายในอาคาร, หรือเรียกพื้นที่ตรงกลางอาคารที่เปิดโล่งสู่ท้องฟ้า มีหลังคา(หรือไม่ก็ได้)เพื่อให้แสงสว่างส่องเข้าภายในอาคาร ทำหน้าที่เป็นบ่อแสงสว่าง (และระบายลมได้อย่างดี), คำนี้ยังใช้เรียกพื้นที่สำหรับการกีฬาเช่นคอร์ตเทนนิส บาสเก็ตบอล วอลเลย์บอล แบดมินตัน.

คอร์ตเล็กๆแห่งหนึ่งภายในพิพิธภัณฑ์โบราณคดีวิทยาที่เมืองเนเปิล (Museo archeologico nazionale di Napoli). เมื่อมีพื้นที่ว่างที่ใด จึงเป็นโอกาสให้จัดเป็นพื้นที่เขียวได้เสมอ (ดูคำ courtyard garden ต่อไปข้างล่างนี้)

คอร์ตภายในโรงแรมระหว่างปีกอาคาร จัดเรียบง่ายให้มองจากหน้าต่างห้องพัก

แต่เปิดออกไปเดินไม่ได้

Courtyard garden เป็นสวนที่มีกำแพงหรืออาคารล้อมรอบเกือบทุกด้าน กำแพงนี้อาจเป็นกำแพงตึก อาจเป็นสวนบนพื้นที่ที่เชื่อมสองตึก ขนาดใหญ่หรือเล็กแล้วแต่พื้นที่ มักเป็นบริเวณที่มีแสงแดดส่องอบอุ่นยาวนานในแต่ละวัน. เป็นพื้นที่สีเขียว เป็นพื้นที่พักผ่อนชั่วขณะระหว่างวันในชีวิตที่เต็มไปด้วยความตึงเครียด อาจเป็นพื้นที่สูบบุหรี่ ดื่มน้ำชากาแฟ. ที่นิวยอร์คภายในบริเวณตึกระฟ้าที่อยู่ติดๆกันนั้น มีมุมสีเขียวแทรกไว้ให้เป็นที่หลบออกมาพักชั่วคราวระหว่างเวลาทำงาน เป็นที่คนไป(แอบ)สูบบุหรี่เป็นต้น.

ในสถาปัตยกรรมอาหรับ ลานภายในสุเหร่าเรียกว่า sahn (ตรงกับคำ courtyard ในภาษาอังกฤษ) เกือบทุกสุเหร่ามีลานพร้อมสระน้ำพุ(เรียกว่า howz) เพื่อให้เป็นที่ชำระล้างร่างกายของชาวมุสลิมก่อนเข้าไปสวดในสุเหร่า. ลานนี้ปิดล้อมอยู่ภายในบริเวณสุเหร่า โดยที่มีด้านหนึ่งหรือสองด้านเป็นกำแพงของอาคารสุเหร่าโดยตรง หรือเป็นชานหรือทางเดินใต้อาร์เขตรอบอาคารสุเหร่าเป็นต้น. บางทีมีด้านที่ติดกำแพงสุเหร่าเลย. ลานภายในบริเวณสุเหร่าแบบนี้เป็นแบบลานสวนในสถาปัตยกรรมสเปน และเป็นแบบการสร้างสรรค์พื้นที่เขียวระหว่างตึกหรือภายในตึกสมัยปัจจุบัน.

สถาปัตยกรรมที่อยู่อาศัยของสเปน มีชื่อเสียงในการจัดสวนภายในแบบนี้ ในภาษาสเปนตรงกับคำว่า patio [ป๊ะ-ติโอะ] เป็นส่วนสำคัญส่วนหนึ่งของบ้านสเปน เป็นที่ร่มรื่นสำหรับนั่งพัก นั่งสังสันทน์กันในหมู่สมาชิกของครอบครัวหรือกับมิตรสหายของครอบครัว. สถาปัตยกรรมสมัยปัจจุบันสร้างสวนภายในไว้ด้วยเสมอ ไม่ว่าพื้นที่เล็กเพียงใด ก็พยายามเอาต้นไม้สักต้นเข้าไปปลูก ตกแต่งประดับให้ดูสบายตาสบายใจ เป็นสถานที่ที่ช่วยผ่อนคลายความตึงเครียดได้อย่างน้อยก็ชั่วขณะ.

ตัวอย่างลานสวนหรือ courtyard garden จาก Palacio de Viana [ปะลั้ซธีโอ เด วีอ๊าน่ะ] เขาตั้งชื่อเรียกลานสวนตรงนี้ว่า Patio de los Naranjos หรือลานสวนส้ม.

แผนผังแสดงพื้นที่ลานสวนภายในวิลลาเดียวกัน เป็นแบบต่างๆทั้งหมด 13 แบบที่วิลลา Palacio de Viana เมือง Córdoba ประเทศสเปน.

ลานสวนมุมนี้เรียกว่า Patio de las Columnas (ลานสวนคอลัมน์ เพราะมีแถวเสาในลานนี้). มองจากมุมนี้ เห็นหอระฆังของวัดที่ตั้งอยู่ไม่ไกลจากคฤหาสน์ Viana. หอคอยวัดจึงเหมือนองค์ประกอบสวนนี้ไปด้วย โดยไม่ต้องลงทุน ในศัพท์สวนเรียกว่าเป็น borrowed landscape คือทิวทัศน์ที่ขอยืมมาเป็นส่วนหนึ่งของสวน.

ลานตรงทางเข้าโรงแรมใหญ่แห่งหนึ่งกลางนครลอนดอน เห็นได้ชัดว่าพื้นที่บริเวณนี้มีทางรถไฟคร่อมอยู่ ดูไม่สวย แต่เมื่อเนรมิตลานสวนแม้แบบเรียบๆเข้าไป ช่วยลดความรู้สึกแง่ลบลงไปมาก. เมื่อตึกสูงๆอยู่ติดๆกันไปในนครใหญ่ๆทั้งหลาย ลานสวนเป็นมุมเขียวที่แทรกไว้ จำเป็นสำหรับคนที่ใช้ชีวิตในเมือง.

พื้นที่สวนด้านหลังของเขตที่พักอาศัย เป็น courtyard garden ขนาดใหญ่พอควรทีเดียว ทำสวนแบ่งแปลงปลูกต้นไม้ไว้อย่างสวยงามและเรียบร้อย ด้านหนึ่งเห็นหอคอยและโดมของมหาวิหารของเมือง (Fuldaer Dom, Fulda, Germany).

ลานสวนติดอาคารที่พักและหรือสำนักงาน เนื่องจากพื้นที่เป็นเนิน จึงเป็นสวนบนเทอเรสแคบๆ ลดหลั่นลงไปถึงระดับพื้นดิน แต่ละระดับจัดทำพื้นที่เขียวประดับด้วยปาร์แตร์อย่างงดงามและแน่นหนา เรียบร้อยทุกกระเบียดนิ้ว เป็นทางเลือกที่เหมาะกับสภาพพื้นที่ และไม่กีดขวางสายตาเมื่อมองจากพื้นขึ้นไปบนเนินหรือมองจากบนเนิน ชื่นชมภูมิประเทศเมืองที่อยู่ข้างล่าง. นี่คือสวนกลางเมือง Vrtba Garden (Prague, Czech Republic).